CẢNH GIÁC: “NGỘ ĐỘC SÂU BAN MIÊU”

Ngày 11/05/2024 Khoa cấp cứu có tiếp nhận bệnh nhân V.V.M, nam, 38 tuổi vào viện trong tình trạng nôn, xuất tinh không tự chủ, bí đái sau ăn sâu lạ nướng.

Qua khai thác người nhà, các bác sỹ đã chẩn đoán bệnh nhân bị ngộ độc do ăn sâu ban miêu, một loại sâu rất độc, nguy cơ tử vong cao, đã được các bác sỹ dùng các phương pháp tối ưu như rửa dạ dày, thải độc tích cực, lọc máu cấp cứu, nhưng do bệnh rất nặng bệnh nhân đã được người nhà đưa về theo nguyện vọng gia đình.

Thời gian gần đây đã ghi nhận rất nhiều ca ngộ độc sâu ban miêu tại Yên Bái, Lạng Sơn,… vậy chúng ta cùng tìm hiểu về sâu ban miêu. Sâu ban miêu sống nhiều ở khu vực đồi núi và đồng bằng. Chúng có tên gọi khoa học là Cantharis vesicatoria hoặc có nhiều tên khác như bọ xít lửa, manh trùng, ban manh hoặc ban mao.

Ở Việt Nam, sâu ban miêu thường cư trú trên cây đậu nên được gọi là sâu đậu. Loài sâu này có cánh cứng, thân nhỏ dài khoảng 15 – 20mm và rộng khoảng 4 – 6 mm. Đầu sâu hình tim, có rãnh dọc ở giữa và râu đen hình sợi. Thân sâu có khoảng 11 đốt, ở giữa đầu và thân có một chỗ thắt lại. Nếu quan sát kỹ, bạn sẽ thấy cánh sâu ban miêu có các chấm màu đỏ nhạt hoặc màu vàng nổi bật trên thân đen. Ngoài ra, tuỳ loại sâu mà có loài thân màu vàng với các điểm hay các dải ngang màu đen. Bên dưới bao cánh có 2 chiếc cánh mỏng trong suốt màu nâu. Bụng sâu chia thành từng đốt vòng và ức có 3 đôi chân. Sâu ban miêu có mùi hăng đặc trưng, vị đầu cay và sau đắng. Người dân truyền miệng loài sâu này có nhiều ở rau ngót, rau tầm bóp…, nghĩ là lành nên người này đã bắt sâu về chế biến làm thức ăn. Ở nước ta sâu ban miêu được dung làm thuốc đông y, cũng được 1 số thương lái Trung Quốc thu mua.

Khi ăn hoặc uống phải sâu ban miêu, bạn sẽ thường gặp một số biểu hiện ngộ độc như:
– Nóng rát cổ họng, đau dạ dày và đường ruột;
– Bỏng niêm mạc đường tiêu hoá gây nguy cơ nhiễm trùng đường ruột hoặc kỵ
khí vào ổ bụng và máu;
– Buồn nôn, nôn ra máu, tiêu chảy ra máu, nặng nhất là xuất huyết dạ dày;
– Đi tiểu ít hoặc tiểu ra máu;
– Đối với nam, dương vật sẽ cương cứng gây đau đớn và khó chịu trong thời
gian dài;
– Khát nước và mất nước nghiêm trọng dẫn đến suy giảm chức năng thận;
– Suy đa tạng, suy hô hấp, tụt huyết áp;
– Triệu chứng về rối loạn thần kinh dẫn đến hôn mê và tử vong chỉ trong vòng
24 giờ.
– Ngoài ra, khi tiếp xúc ngoài da, niêm mạc bạn có thể bị bỏng, rộp da nặng và
có nguy có tiến triển thành viêm mô bào trên da, hay viêm loét giác mạc ở mắt.
Theo Ts – BS Nguyễn Trung Nguyên, phụ trách Trung tâm chống độc tại Bệnh
viện Bạch Mai Hà Nội phân tích, sâu ban miêu chứa cantharidin – một hoạt chất
cực độc nằm trong nhóm chất độc bảng A. Chất này mạnh gấp nhiều lần thuốc
diệt cỏ Paraquat gây hoại tử ruột và suy đa tạng khi ăn phải.
Độc tố cantharidin, rất độc, gây hủy hoại các tổ chức, cơ quan trong cơ thể, từ
dạ dày, ruột cho đến cơ, gan, thận, máu,…. Trên thế giới cho tới nay chưa có phác đồ điều trị có hiệu quả cao, điều trị thực tế rất thay đổi và tùy thuộc vào điều kiện cơ sở vật chất hiện có cũng như khả năng hồi sức của cơ sở. Tuy nhiên theo ghi nhận từ báo chí gần đây, hầu hết các trường hợp ngộ độc sâu ban miêu đều dẫn đến tử vong.
Hiện tại ở Việt Nam chưa có xét nghiệm độc tố cantharidin. Thông thường, độc tính chỉ có sâu ban miêu đực. Khi vào mùa sinh sản, chúng sẽ dùng chất này truyền sang con cái để bảo vệ trứng sâu. Mặt khác, khi tiếp xúc với hơi độc này thì mắt bạn sẽ bị cay, bỏng rát và cần rửa thật sạch hoặc tới ngay bệnh viện để cấp cứu kịp thời.

Trong ứng dụng Đông y, sâu ban miêu thường phá huyết. Vì thế, chúng có tác dụng chữa chó dại cắn, thai lưu hoặc bôi ngoài trị nhọt độc và trùng độc. Nhiễm độc sâu ban miêu là nhiễm độc gặp không nhiều nhưng rất nặng nề, tỷ lệ tử vong rất cao và gây khó khăn cho hầu hết các bác sĩ cấp cứu ban đầu khi tiếp xúc với loại ngộ độc này. Theo khuyến cáo ăn từ 2-3 con sâu ban miêu đã có thể gây tử vong cho 1 người lớn khỏe mạnh.
Nhiễm độc sâu ban miêu là nhiễm độc gặp không nhiều nhưng rất nặng nề, tỷ
lệ tử vong rất cao và gây khó khăn cho hầu hết các bác sĩ cấp cứu ban đầu khi tiếp xúc với loại ngộ độc này. Nhiều loại chất độc tự nhiên mà chúng ta chưa biết được hết khuyến cáo người dân không nên ăn thử các loài động vật thực vật mà chúng ta chưa hiểu biết hết về nó.
Hiện tại chưa có phác đồ điều trị ngộ độc Sâu ban miêu.

BS Hoàng Thế Huynh – Khoa Cấp cứu